Małgorzata Pawłowska

KPCEN w Toruniu

Mózg lubi aktywność fizyczną

Od dawna wiadomo, że aktywność fizyczna wpływa na nasze zdrowie. Dynamicznie rozwijające się dyscypliny naukowe, w tym szczególnie neurologia, udoskonaliły wiedzę o sposobach uczenia się mózgu oraz o jego konkretnych funkcjach. Różnorodne badania prowadzone w tym zakresie dowodzą, że regularne ćwiczenia ruchowe poprawiają nie tylko kondycję ciała, ale i mózgu. Udowodniono, że już nawet krótkotrwały wysiłek fizyczny sprzyja pracy mózgu, a regularny i systematyczny prowadzi do wszechstronnych zmian w jego obrębie.

W mojej wieloletniej pracy z dziećmi jako nauczyciel wychowania przedszkolnego poszukiwałam takich sposobów pracy z nimi, który umożliwi im opanowanie wiedzy wraz z umiejętnościami posługiwania się nią w praktyce. Takim sposobem pracy z dziećmi stał się dla mnie system edukacja przez ruch Doroty Dziamskiej. Autorka przedstawia go w następujący sposób: „System kształcenia i terapii edukacja przez ruch (EPR):

• to system, który wykorzystuje naturalny, spontaniczny ruch organizmu, człowiek rusza się, a więc przez ruch uaktywnia zmysły, dzięki którym poznaje otaczający go świat;
• to zbiór technik i metod pracy opartych na naturalnym,optymalnym, rytmicznym ruchu człowieka. Poruszanie się według określonej rytmicznej procedury aktywizując zmysły, wspiera wzrost poziomu integracji sensorycznej, by w ten sposób przygotować ciało i umysł do procesu uczenia się. System zbudowany został na podstawie wielu eksperymentów i obserwacji przeprowadzanych zarówno na zajęciach szkolnych, jak i w grupach przedszkolaków. Głównym założeniem systemu EPR jest planowanie ruchu jako podstawy wywołującej aktywność poznawczą dziecka. Nauczyciel prowadzący zajęcia systemem EPR stosuje określone proste lub bardziej złożone formy ruchu zgodne z fizjologią i możliwościami psychoruchowymi uczących się dzieci, opierając tak tworzoną zabawę na tzw. kompetencji miarowych uderzeń. Każda zabawa systemu EPR zbudowana jest z wielu technik-ćwiczeń, które spełniają określone funkcje wspierając całościowy, czyli holistyczny rozwój[1].

Nauczyciel pracujący systemem EPR organizując sytuację edukacyjną planuje i zastanawia się, jakie ciekawe formy ruchu zaproponować podczas zajęć. Podstawę systemu stanowi holistyczny model rozwoju człowieka, a podejmowane przez dzieci podczas zajęć formy aktywności wspierają ich rozwój. Odbywa się to w czterech sferach jednocześnie: intelektualnej, społecznej, emocjonalnej i fizycznej. Niezwykle istotne jest przy tym uruchomienie podczas działaniawielu zmysłów (integracja sensoryczna). Oparcie poznawania świata na jednoczesnym uruchamianiu: wzroku, słuchu, dotyku, ruchu aktywizuje pracę mózgu, zapewni prawidłowe dotlenienie mózgu. Ruch staje się więc podstawą integracji sensorycznej i umożliwia jej pełną realizację podczas zajęć. Celem każdego ćwiczenia w tym systemie jest aktywizowanie struktur pamięci długotrwałej.

Dziecko w ruchu w sposób naturalny stymuluje układ przedsionkowy i zmysł równowagi, ucząc sięrelacji swojego ciała jako obiektu do innych elementów przestrzeni, w której się bawi. Wszelkie czynności, których podejmuje się dziecko w trakcie poruszania się, umożliwiają odkrycie tychże relacji, nadanie im znaczenia, co w konsekwencji prowadzi np. do uświadomienia, że przestrzeń pełna jest aspektów matematycznych, językowych, a nawet filozoficznych. Dziecko zatem w ruchu, będąc aktywne, rozwija się, bo działa, przekształca informacje i tworzy nowe. Ruch prowadzi bowiem do zbierania doświadczeń przez nie w każdym obszarze jego rozwoju.

Każde dobrze zaplanowane zajęcia systemu EPR zawierają w sobie następujące kategorie ruchu: ruch zgodny z fizjologią, ruch dowolny i swobodny, zintegrowany ruch całego ciała, ruch parcjalny, ruch rytmiczny i poza rytmem, ruch organizujący aktywność zespołową i indywidualną, bezruch jako odpoczynek i początek nowej procedury ruchu, nowe doświadczenie ruchowe. Istotnym elementem zabawy w systemie, oprócz ruchu, jest rytm. W każdej proponowanej zabawie zawsze istnieje kilka momentów, w których dzieci poruszają się w obrębie dużej i małej motoryki rytmicznie, według zaplanowanej przez nauczyciela procedury. Wykorzystanie ruch naprzemiennego powoduje wyrównanie energetyczne po obydwu stronach osi ciała, zwiększa dotlenienie mózgu. Ruch jest czynnikiem relaksującym, daje wrażenie swobody i odpoczynku, a jednocześnie bardzo dobrze przygotowuje organizm do podjęcia dalszej aktywności. Miarowy rytm dający poczucie bezpieczeństwa wywołuje szybko radość i zaangażowanie w działaniu, natomiast rytmiczny ruch znacznie porządkuje aktywność dziecka. Ćwiczenia manipulacyjne wspomagają sprawność dłoni, ręki, nogi i całego organizmu z wykorzystaniem zabawek dydaktycznych, które pomagają w uzyskaniu koncentracji. Poprzez pracę systemem dziecko zdobywa umiejętność składania papieru według określonych zasad, wzbogaca swój słownik oraz nabywa umiejętności wypowiadania się. Rozwija umiejętności współpracy w grupie, odreagowuje stresy i niepowodzenia, zwiększa poczucie własnej wartości i ma okazję doświadczyć sukcesu.

Każde zajęcie zawiera:

• ćwiczenia o charakterze graficznym lub manipulacyjnym – rytmicznie wykonywane przy optymalnym ruchu ciała;

• swobodne działanie z wykorzystaniem różnych technik plastycznych, prowadzące do powstania karty pracy;

• zestawienie indywidualnych kart pracy w kartę zespołową, swobodna rozmowa na jej temat;

• wykorzystanie powstałej karty pracy do przemyślanej analizy, dzięki której możemy zaplanować kolejne formy działania dzieci podczas zajęć.

Propozycja sytuacji edukacyjnej:

„Parasolka” – kinezjologiczna zabawa dydaktyczna

1. Rytmiczne stawianie kropek niebieską kredką wiodącą ręką , druga ręka opiera się o stół. U młodszych dzieci ćwiczenia w obrębie własnej kartki (poczucie własności), a dzieci starsze mogą kreślić znak poruszającsię wokół stołu w rytm słyszanej muzyki.

2. Swobodna rozmowa na temat tego, czym mogąbyć te kropki – dzieci podają propozycję, za którą podąża nauczyciel lub inspiruje je recytując wiersz „Kap, kap…” i składa z kółka parasolkę.

Bożena Forma, „Kap, kap, kap”

Kap, kap, kap, kap, pada deszcz.

Kap, kap, deszczyk pada.

Kap, kap, kap i jeszcze kap –

to wspaniała jest zabawa.

3. Wybór kolorowego kółka przez dzieci, złożenie gona pół, następnie przyklejenie na kartce z kropkami za pomocą jednej kropli kleju i dorysowanie laseczki.

Zaprezentowana powyżej sytuacja edukacyjna jest przykładem najprostszej zabawy z dziećmi w systemie edukacja przez ruch. Zabawy są mniej lub bardziej rozbudowane, w zależności od wieku, umiejętności dzieci oraz kreatywności nauczyciela. Jestem przekonana, że ten sposób pracy z dziećmi jest zarówno dla nich, jak i dla nauczyciela bardzo atrakcyjny. Spełnia on założenia holistycznego rozwoju i integracji sensorycznej w rozwoju dziecka. Za jej atrakcyjnością przemawia również niewielki koszt środków, które są wykorzystywane w systemie. Nauczyciel wykorzystuje do pracy materiały papiernicze typu papier biały ksero, szary papier, kredki pastele, farby, pędzle, taśma papierowa, kółka origami.

Pracując systemem zauważyłam, że dzięki temu dzieci mają więcej możliwości działania, doświadczania, tworzenia, a nauczyciel więcej okazji do odczuwania satysfakcji. Rekomenduję nauczycielom pracę systemem edukacja przez ruch Doroty Dziamskiej.

Literatura:

D. Dziamska, Edukacja przez ruch. Matematyczne obrazy w szkole, Warszawa 2009.

D. Dziamska, Edukacja przez ruch. Kropki, kreski, owale, wiązki, Warszawa 2005.

D. Dziamska, Edukacja przez ruch – teoria systemu EPR,

www.pracownia.origami.org.pl

D. Dziamska, M. Buchnat, Zbieram, poszukuję, badam w przedszkolu, Poznań 2017.

Artykuł został opublikowany w: „UczMy” 2022, nr 3(45), s. 12-13. Całość dostępna na stronie https://issuu.com/uczmy_czasopismo/docs/czasopismo_link_3.2022