Nie ma Ojczyzny bez miłości i ochrony przyrody ojczystej,
więc ucząc kochać i szanować przyrodę, krzewimy miłość do Ojczyzny.
prof. Adam Wodziczko

28 maja 2025 roku odbyło się I Kujawsko-Pomorskie Ekoforum dla Nauczycieli „Budujemy przyszłość, chronimy klimat!”. Organizatorami konferencji byli: Kujawsko-Pomorskie Centrum Edukacji Nauczycieli w Toruniu, Stowarzyszenie Tilia, Szkoła Leśna na Barbarce, Polski Klub Ekologiczny Okręg Pomorsko-Kujawski. Wsparcia udzielił Departament Środowiska Urzędu Marszałkowskiego Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu.

Spotkaliśmy się wraz z prelegentami, gośćmi i 60 nauczycielami różnych przedmiotów z wielu szkół w województwie w sali konferencyjnej budynku Dworku Szkoły Leśnej na Barbarce. To malownicze otoczenie doskonale komponowało się z ważną tematyką konferencji. Swoją obecnością zaszczycili nas Beata Sikorska – Kujawsko-Pomorski Wicekurator Oświaty, Marta Humienna – prezes Oddziału Związku Nauczycielstwa Polskiego w Toruniu, oraz Leszek Wasielewski – zastępca dyrektora Departamentu Środowiska Urzędu Marszałkowskiego Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu.

Część wykładową prowadziła Anna Molenda, konsultantka ds. języka polskiego w szkołach ponadpodstawowych. Ekoforum otworzył dyrektor KPCEN w Toruniu Sławomir Żebrowski, który nie tylko powitał prelegentów i gości, ale też zaznaczył, że "w tak ważnym wydarzeniu warto wziąć udział, ponieważ stoimy przed wyzwaniami, które wymagają od nas – edukatorów – nie tylko wiedzy, ale i zaangażowania. A to dlatego, że zmiany klimatyczne to nie abstrakcyjny temat, lecz rzeczywistość, z którą mierzymy się na co dzień". Głos zabrała także dyrektor Szkoły Leśnej na Barbarce Monika Krauze, która podzieliła się refleksją o tym, że od dawna marzyła o podobnym wydarzeniu i cieszy się, że Szkoła Leśna na Barbarce mogła stać się jego współorganizatorem.

Pierwszą prelekcję nt. Przyczyn zmian klimatu Ziemi wygłosił prof. dr hab. Krzysztof Markowicz z Uniwersytetu Warszawskiego. Opowiedział o głównych czynnikach fizycznych odpowiedzialnych za zmiany klimatu obserwowane na Ziemi w ostatnich dekadach. Przypomniał, czym jest klimat, pokazał też przykładowe anomalie temperatury w 2025 r. na Podkarpaciu. W przystępny sposób objaśnił, dlaczego klimat się zmienia i jak wygląda budżet energii w atmosferze. Odniósł się też do zmian w pogodzie i budżetu promieniowania w Polsce w zależności od zachmurzenia. Zajął się przyczynami zmian oraz tematem efektu cieplarnianego, a następnie kwestią emisji dwutlenku węgla i wpływu aerozolu (smogu) na klimat. Podkreślił, że głównym czynnikiem odpowiedzialnym za ocieplanie klimatu jest wzrost koncentracji gazów cieplarnianych, a aerozole redukują wpływ gazów cieplarnianych, jednak w ostatnich latach uwidacznia się ich reedukacja i przyspieszanie globalnego ocieplania.

Prelekcja prof. dr. hab. Leona Andrzejewskiego z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu nt. Współczesnych zmian klimatycznych na tle epok lodowcowych w dziejach Ziemi świetnie współgrała z poprzedzającym ją wystąpieniem. Profesor zajął się analizą obecnych zmian klimatycznych w kontekście historii Ziemi, naturalnych czynników wpływających na klimat oraz skupił się na przykładzie Arktyki i potencjalnych scenariuszach przyszłych zmian. Opowiedział o kenozoicznej (współczesnej) epoce lodowcowej na tle dziejów Ziemi, egzogenicznych i endogenicznych uwarunkowaniach naturalnych zmian klimatycznych, ale też antropogenicznych uwarunkowaniach współczesnych zmian. Wyjaśnił także, dlaczego Arktykę traktujemy jako czuły indykator zmian klimatycznych.

Rafał Maszewski z Urzędu Marszałkowskiego w Toruniu, członek Polskiego Klubu Ekologicznego, skupił się na Klimacie i jego zmianach w Toruniu, zabierając słuchaczy w podróż przez zmiany klimatyczne, które zaszły w naszym mieście. Wyjaśnił, czym jest pogoda i jakie są najważniejsze dane meteorologiczne. Mówił o czynnikach klimatotwórczych. Pokazał, jak wygląda przebieg wieloletni średniej rocznej temperatury powietrza w Toruniu od 1871 r., mówił o miejskich wyspach ciepła, stosunku dni upalnych do gorących, o spadku liczby dni mroźnych i klasyfikacji termicznej zim w Toruniu wg S. Paczosa, a także o opadach atmosferycznych. Zaznaczył, że musimy nauczyć się żyć ze zjawiskami ekstremalnymi, które będą coraz bardziej intensywne i które będą występowały coraz częściej, ponieważ „mamy klimat umiarkowany o nieumiarkowanych wahaniach”.

Zmiany klimatyczne a zdrowie to temat prelekcji dr. hab. Andrzeja Araźnego, prof. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Prelegent omówił związki pomiędzy zdrowiem i zmianą klimatu. Wskazał, że na organizm człowieka oddziałuje w sposób nieprzerwany – jednakże z różnym natężeniem, które zmienia się w czasie i przestrzeni – całe środowisko atmosferyczne. Pokazał, jak wygląda zdrowotne oddziaływanie poszczególnych elementów klimatu, skupił się też na trzech zespołach bodźców atmosferycznych (wg T. Kozłowskiej-Szczęsnej i in. 1997) działających na człowieka: fizycznych, chemicznych i biologicznych. Wskazał także, że zmiana klimatu wiąże się z rozprzestrzenianiem się chorób wektorowych, czyli chorób zakaźnych wywołanych przez patogeny przenoszone przez żywych pośredników (wektory chorób), takich jak: muchy, komary, kleszcze, wszy oraz gryzonie.

Jako ostatnia wystąpiła dr Marzena Fedorowicz, nauczyciel biologii w Szkole Podstawowej im. Arkadego Fiedlera w Budzisławiu Kościelnym, która mówiła nt.  Współistnienia jako klucza do edukacji klimatycznej – doświadczenia z pogranicza ekologii, ochrony przyrody i przemysłu. Prelegentka podzieliła się refleksjami nad rolą edukacji ekologicznej, holistycznym podejściem do środowiska i metodami uczenia o ekologii z poczuciem sprawczości. Na początku zaznaczyła, że edukacja ekologiczna to nie dodatek, ale  fundament współczesnego kształcenia. Opowiedziała o Kopalni Węgla Brunatnego Konin i terenie, który jest obecnie rekultywowany, oraz o zajęciach z uczniami, które w tym miejscu prowadzi. Zadała ważne pytania o to, czy edukacja ekologiczna w naszych szkołach zajmuje należne jej miejsce oraz czy aspekt łączenia zmian klimatu w kontekście tejże edukacji jest priorytetem, czy może marginalnym tematem. Mówiła o tym, że świat zmienia się szybko, intensywnie i nieodwracalnie, dlatego warto zastanowić się, jak przekazać uczniom wiedzę o złożonych procesach przyrodniczych i społecznych w sposób zrozumiały, angażujący i uczciwy. Jak rozmawiać o zagrożeniach bez budowania lęku, a zamiast tego – z poczuciem sprawczości i możliwości działania? Nie były to jednak pytania wyłącznie retoryczne, ponieważ prelegentka opowiedziała o własnych doświadczeniach w tej kwestii. Zaznaczyła także, że edukacja klimatyczna to nie opcja – to konieczność. Na koniec podkreśliła: „Wierzę, że szkoła może być właśnie takim miejscem zmiany. Nie musi być idealna. Musi być autentyczna i odważna”.

Po części wykładowej uczestnicy Ekoforum mogli uczestniczyć w jednych wybranych przez siebie warsztatach, które odbywały się symultanicznie. 

Zespół edukatorów Stowarzyszenia Tilia: dr Katarzyna van Marke de Lumen, Anna Makowska i Robert Laskowski, przygotował dwa warsztaty pn. Mobilny escape room edukacyjny „Dbam o klimat”.  Pierwszy zgromadził nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej oraz klas IV szkół podstawowych , drugi przeznaczony był dla nauczycieli pracujących z uczniami starszych klas szkoły podstawowej (V-VIII) i szkół ponadpodstawowych. Uczestnicy warsztatów mogli zapoznać się z innowacyjnym narzędziem do edukacji ekologicznej i posłuchać o praktycznych doświadczeniach edukatorów. Poznali strukturę mobilnego escape roomu i jego elementy edukacyjne, wzięli udział w przykładowych aktywnościach z poszczególnych stanowisk tematycznych oraz otrzymali wskazówki, jak dostosować tę metodę do pracy dydaktycznej z uczniami w różnym wieku.

Dorota Januczek, Magdalena Kosk, nauczycielki ze Szkoły Podstawowej im. Wojska Polskiego w Pluskowęsach, w Sali Leśniczówki spotkały się z nauczycielami na warsztatach pn. Odnawialne źródła energii – nasza przyszłość. Były one inspirowane metodą design thinking. Dzięki temu podejściu uczniowie uczą się kreatywnie rozwiązywać problemy i projektować innowacyjne rozwiązania. Uczestnicy mogli zbudować filtr do wody, wiatraki i poznać działanie prądu z cytryny! Prowadzące dzieliły się w trakcie zajęć  doświadczeniami z działania szkolnej ekopracowni SP w Pluskowęsach, gdzie z sukcesem wykorzystywana jest aktywna metoda nauczania.

Anna Molenda i dr Aleksandra Kondrat przygotowały warsztaty Ekohumanistyka – nie nowy przedmiot, lecz nowa wrażliwość. Celem warsztatów było uświadomienie roli człowieka jako współistoty w sieci życia, rozpoznanie, jak humanistyczne dziedziny wiedzy mogą wspierać budowanie postawy szacunku wobec przyrody i wszystkich bytów, odczytanie tekstów kultury w perspektywie relacji człowiek-świat przyrody i wzmacnianie podmiotowości nauczyciela jako edukatora zmian. Uczestnicy poznali propozycje metod do wykorzystania na lekcjach wychowawczych, w aktywny sposób włączających elementy ekohumanistyki w pracę z uczniami. Rozmawiali o ekologicznej egzystencji i aspektach ekouważności. Pracowali też w grupach, dyskutując o pomysłach na działania edukacyjne. Na zakończenie prowadzące podzieliły się refleksją, że „humanistyka uczy nie tylko czytać słowa, ale i świat. A świat dziś mówi do nas cicho, lecz wyraźnie: Potrzebuję twojej troski!”. Warto zastanowić się nad tym, jakie historie opowiemy uczniom, by ratować świat.

Terenowe warsztaty Gatunki roślin pochodzących z różnych stron świata (i stref klimatycznych) w naszej przyrodzie na przykładzie otoczenia Szkoły Leśnej na Barbarce planował poprowadzić dr Lucjan Rutkowski, doświadczony botanik, którego zainteresowanie przyrodą, a w szczególności botaniką, sięga wczesnego dzieciństwa. Plany próbował zepsuć deszcz, jednak grupa poszukała schronienia pod dachem i z zainteresowaniem słuchała, co do powiedzenia ma dr Rutkowski. Prowadzący opowiadał o przyczynach odmienności flory w różnych strefach klimatycznych oraz krótką historię naszej flory w okresie polodowcowym. Zajął się identyfikacją naturalnych składników flory Polski, które przybyły bez udziału człowieka, a także roślinami, które pojawiły się u nas bez świadomego działania człowieka, wraz z hodowlą zwierząt i uprawą roli, aż do czasu wielkich odkryć geograficznych. Zwrócił również uwagę na gatunki z odległych kontynentów, które przybyły od XVII wieku do czasów współczesnych, oraz rośliny wprowadzane do upraw, które zdziczały i zaczęły spontanicznie zasiedlać różne siedliska. Mimo niekorzystnej aury z pewnością nie był to czas stracony. 

Uczestnictwo w Ekoforum było nie tylko szansą na poszerzenie wiedzy, wysłuchanie ogromnie ciekawych prelekcji i udział w fascynujących warsztatach, ale także na wymianę doświadczeń z innymi nauczycielami, nawiązanie nowych kontaktów i wspólne poszukiwanie najlepszych rozwiązań dla edukacji ekologicznej. Cieszymy się, że mogliśmy współtworzyć tę przestrzeń dla edukatorów, a jednocześnie – w bliskim kontakcie z przyrodą – stworzyć szansę na naładowanie akumulatorów przed zakończeniem roku szkolnego. Dziękujemy za waszą obecność. Razem możemy budować przyszłość, w której edukacja i ochrona klimatu idą w parze.

Zdjęcia: Kamila Rychlik, Anna Sawicka-Banaszkiewicz, Jarosław Smolar