Agnieszka Przybyszewska, Agnieszka Szymczak

KPCEN w Toruniu

Sokratesie, pomóż mi zrozumieć…

Szklanka w połowie napełniona wodą przez jednych może być postrzegana jako do połowy pełna, a przez drugich do połowy pusta. Co ważne – obie interpretacje są prawdziwe, ale czy dla każdego są do przyjęcia? Wszystko zależy od naszych doświadczeń oraz nastawienia. Pozytywne podejście jest dzisiaj w cenie. Dlatego na dobry początek zachęcamy do wykorzystania prostej, a jakże skutecznej techniki „ALE-WSPANIALE”. Jeśli chcesz przekształcić negatywne nastawienie w pozytywne rozwiązania, warto wykorzystać ten sposób postępowania. Po negatywnym opisie faktu doszukujemy się czegoś pozytywnego, czegoś, co zachęci nas do wykonana zadania, np. „Nie znoszę uzupełniana tabel. Ale cieszę się, gdy wszystko jest czytelne i dane są uporządkowane” – skoro efekt jest korzystny, to na nim się koncentruję i łatwiej mi wykonać zadanie, które nie jest przeze mnie lubiane. Stosowanie tej techniki w sytuacjach, gdy pojawiają się negatywne myśli, a nawet narzekanie sprzyja w budowaniu u siebie pozytywnego nastawienia, a w dłuższej perspektywie pomaga pozytywnie myśleć.

Ocenianie kształtujące

Jakie ma to znaczenie, gdy mówimy o uczeniu się i nauczaniu innych? Mimo pozytywnego nastawienia muszą pojawić się trudności, abyśmy mogli je pokonywać. Trudności w uczeniu się są bardzo ważne. Uczymy się czegoś nowego, gdy pokonujemy trudności. Jeśli coś okazuje się dla nas łatwe, to najczęściej dlatego, że wcześniej już było przez nas poznane. Dodatkową korzyścią, która sprzyja efektywnemu uczeniu się, jest wykorzystanie błędów jako narzędzia rozwojowego w edukacji. Jednak nie zauważymy, czy ktoś popełnia błąd, jeśli nic nie zrobi. Dlatego, aby błąd mógł być zauważony i wykorzystany dla dobra ucznia, musimy poznać sposób myślenia i rozwiązanie uczniowskie zaprezentowane przez niego. W tym celu nasze nastawienie powinno być ukierunkowane na stworzenie warunków do bezpiecznej edukacji, aby uczniowie mieli poczucie bezpieczeństwa, czuli, że mogą podejmować próby rozwiązywania problemów i nie będą karani za błędy. Dobrym sposobem na budowanie atmosfery uczącej się w klasie jest stosowanie oceniania kształtującego. Nauczyciel stosujący w praktyce strategię oceniania kształtującego koncentruje się nie tylko na nauczaniu, ale przede wszystkim na uczeniu się uczniów. Pytanie, jakie stawia sobie nauczyciel, brzmi: Czy moi uczniowie się uczą? Jeśli tak nie jest, to nauczyciel wykonuje wysiłek, aby poznać sposób myślenia dziecka i dostosować do niego metody nauczania. Warto docenić informację zwrotną, która pomaga uczniowi się uczyć. Klasyczna informacja zwrotna zawiera cztery elementy:

• wyszczególnienie i docenienie dobrych elementów pracy ucznia;
• odnotowanie tego, co wymaga poprawienia lub dodatkowej pracy ze strony ucznia;
• wskazówki, w jaki sposób uczeń powinien poprawićpracę;
• wskazówki, w jakim kierunku uczeń powinien pracować, by się rozwijać.

Ważne, aby doceniać i wpierać, ponieważ najgorszym przeciwnikiem popełniania błędów jest ocenianie i krytykowanie.

Znaczenie relacji

Badania dotyczące edukacji wskazują, że lepiej się uczymy, gdy są dobre relacje, wysokie poczucie wartości u uczniów. Jeśli jest atmosfera życzliwości i są poprawne relacje w grupie, to nauczanie jest bardziej efektywne. Poczucie zagrożenia, niepewności i lęku nie sprzyja uczeniu się. Prawdopodobnie dla każdego, kto czyta ten artykuł, jest to oczywiste. Każdy z nas, każdy nauczyciel, każdy rodzic wie tak wiele o uczeniu się i nauczaniu. Mimo to w obliczu pandemii, pomimo ogromu wiedzy i doświadczenia, popełnialiśmy błędy, ucząc siebie, ucząc innych i próbując odnaleźć w nowej rzeczywistości sposób na kontakt i komunikację z tymi samymi osobami. Wiele rzeczy okazało się być pracą od nowa, a nie naturalną kontynuacją. Po roku doświadczeń z nauczaniem zdalnym, co potwierdziło się podczas rozmów z nauczycielami, śmiało można powiedzieć, że nie tylko uczniowie, ale i nauczyciele nauczyli się korzystać z wielu rozwiązań technologicznych na miarę XXI wieku.

Wielu nauczycieli przyznaje, że na początku edukacji w formie zdalnej nastawienie podczas nauczania było przede wszystkim na przykazywanie i sprawdzanie wiedzy. Takie podejście jednak ewaluowało i w trakcie nauczania zmieniało się w kierunku zrównoważenia podczas lekcji wiedzy z relacjami. Po drodze każdy nauczyciel poszukiwał sposobów na skuteczne nauczanie na odległość, doszkalał się i często eksperymentował na sobie, aby później w sytuacji edukacyjnej w grupie wykorzystać nowe umiejętności do nauczania nie nowej podstawy programowej. Często okazywało się, że to, co trudne dla nauczyciela, nie było trudnością dla ucznia oraz że mniej treści na lekcji może przynieść więcej korzyści.

Na zakończenie proponujemy metodę, która powoduje, że uczniowie mobilizują się, często nieświadomie, do wysiłku intelektualnego. Mowa o metodzie sokratycznej, która potocznie nazywana jest metodą „na staruszka”. Jest to sposób prowadzenia dialogu, który wyzwala aktywność intelektualną u osoby pytanej lub proszonej o wyjaśnienie. Jest to droga docierania do prawdy lub wskazania problemu. Nazwa pochodzi od filozofa Sokratesa, który wcielał się w postać łaknącego prawdziwej wiedzy staruszka, pozornie oczekującego od swojego rozmówcy pouczenia i pomocy w poszukiwaniu rozwiązania. Przykładem obrazującym zastosowanie tej metody może być wspólne rozwiązywanie zadania tekstowego z matematyki przez dziadka i wnuczkę.

Wnuczka pyta dziadka, czy pomoże jej rozwiązać zadanie z matematyki, bo nic nie rozumie i nie wie, jak się do tego zabrać. Dziadek ochoczo zgadza się, ale prosi, by wnuczka przeczytała zadanie, bo nie ma okularów. Wnuczka czyta zadanie. Dziadek prosi, by ponownie przeczytała, bo czegoś nie dosłyszał. Następnie prosi, byjeszcze raz przeczytała, bo nie zapamiętał, jakie liczby się pojawiły w zadaniu. Wnuczka czyta i podpowiada dziadkowi, o jakie liczby chodzi. Kolejnym pytaniem dziadka jest zwrócenie uwagi na to, co trzeba z tymi liczbami zrobić. Prosi o ponowne przeczytanie. Wnuczka czyta i tłumaczy dziadkowi, by zapamiętał, o co chodzi w zadaniu. Po kilku takich pytaniach i prośbach dziadka oraz wielokrotnym uważnym przeczytaniu zadania wnuczka mówi do dziadka. „Dziadku, już wiem, jak zrobić to zadanie” i samodzielnie rozwiązuje zadanie w przekonaniu, że sama potrafi to uczynić.

Literatura:

J. Gordon, Nie narzekaj, Warszawa 2018.

D. Sterna, Uczę (się) w szkole, Warszawa 2014.

B. Jodłowska, Pedagogika sokratejska, Kraków 2019.

Artykuł został opublikowany w: „UczMy” 2021, nr 4 (41), s. 20-21. Całość dostępna na stronie https://issuu.com/uczmy_czasopismo/docs/wrzesie_-pa_dziernik