Wakacyjne czytanie – „Wielokulturowość”
Maria Lesisz-Wojciechowska
Wielokulturowość
Wielokulturowość to najogólniej rzecz ujmując obecność wielu różnorodnych kultur na trenie jednego państwa lub też polityka państwa wobec różnorodności kulturowej. Polska w ciągu pierwszych dwóch dekad XXI wieku przekształciła się z kraju stosunkowo monokulturowego w państwo wielokulturowe, przyjmując zarówno obcokrajowców – dorosłych imigrantów i ich dzieci z innych kultur oraz Polaków powracających z zagranicy – imigrantów zarobkowych i ich dzieci. Ze względu na fakt, iż temat wielokulturowości jest tematem rzeką, zawęźmy obszar naszych rozważań i przyjrzyjmy się, jak językowo radzi sobie dziecko z innego obszaru kulturowego i językowego w wieku przedszkolnym czy wczesnoszkolnym oraz starsze dziecko oraz jak można z takim dzieckiem pracować w obrębie polskiej szkoły.
Wielokulturowość w kontekście przedszkolnym i wczesnoszkolnym
W przypadku dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, pochodzących z różnych kultur, krajów, obszarów językowych, ważną motywacją do opanowania drugiego języka lub języka urzędowego kraju, w którym przebywa, jest naturalna chęć przyłączenia się do zabawy z innymi dziećmi. Uczestniczenie w zabawie motywuje dziecko do wykonania intelektualnego wysiłku i przywiązania znaczeń do usłyszanych słów, zobaczonych czynności i sytuacji, a następnie do próby użycia ich w innej podobnej sytuacji. Innymi słowy, poprzez uważne wsłuchanie się w powtarzające się słowa, wyrażenia, zdania, dziecko odnosi je do innych nowych sytuacji, w których może je użyć. O tym jak ogromną rolę ma taka motywacja, aby poprzez zabawę komunikować się w drugim języku świadczy niezwykła sprawność językowa dzieci polskich imigrantów zarobkowych powracających z zagranicy do kraju czy dzieci imigrantów z innych obszarów kulturowych i językowych, które po paru miesiącach uczęszczania do polskiego przedszkola czy szkoły stały się dwujęzyczne.
W pierwszym etapie nauki drugiego języka lub języka urzędowego dominują u dzieci sprawności słuchania oraz czytania. Uczeń wchodzi też w interakcje językowe z otoczeniem (rówieśnicy, nauczyciele, inni dorośli), ale są to proste komunikaty językowe, np. pojedyncze wyrazy. Przy okazji, zupełnie nieświadomie, dziecko rozwija słuch fonematyczny, co jest fundamentalne w pierwszym etapie nauki nowego języka w myśl zasady „dobrze słyszę – dobrze mówię”. W przedszkolu czy w szkole takie dziecko pokazuje, rysuje, przepisuje to, co widzi na tablicy czy w książce, zakreśla właściwą odpowiedź, łączy elementy, np. słowa z przedmiotami, zdania z obrazkami.
Wielokulturowość w kontekście szkoły podstawowej i szkoły średniej
Dla starszego dziecka i nastolatka imigranta z innego obszaru kulturowego i językowego język polski jest językiem obcym. Stopniowo staje się on drugim kodem komunikacyjnym, który zaczyna dominować w języku ucznia, który wchodzi w interakcje językowe nie tylko w szkole, ale także poza nią. Język ojczysty ucznia otrzymuje status języka domowego, służącego wyłącznie do kontaktów z rodziną i innymi członkami danej grupy narodowej.
Mając w klasie dzieci obcojęzyczne, bądźmy świadomi kontekstu edukacyjnego, który może sprzyjać ich nauce lub nie, czyli przede wszystkim pozwólmy naszym uczniom czuć się bezpiecznie, zapewnijmy ciągłość nauczania, tak aby z roku na rok dzieci miały poczucie, że wiedzą coraz więcej, zachęcajmy dzieci do produkcji językowej wykraczającej poza utarte zwroty poprzez np. zabawę, przywiązujmy ogromną wagę do umiejętności czytania i pisania, tym bardziej, że dziecko przechodzi powtórny proces alfabetyzacji, tzn. uczy się pisać i czytać w drugim nowym języku, wykorzystujmy technologie informacyjno-komunikacyjne, dzielmy się z uczniami pozytywną informacją zwrotną, oceniajmy kształtująco poprzez przekazanie informacji co już umie i wie, a nad czym musi jeszcze popracować, pozwólmy na spontaniczne zabawy, gdyż pozwalają one dzieciom na produkcję językową, pokażmy, że uczenie się może być frajdą, przyjemnością, a nie koniecznością, przymusem czy karą.
Artykuł został opublikowany w „UczMy” z tematem przewodnim „Kompetencje międzykulturowe”: „UczMy” 2022, nr 5(47), s. 7-9.